80 lat SITPChem

Jubileusz 80-lecia Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego zbiega się wielokrotnie z jubileuszami firm i instytucji chemicznych w całej Polsce. Intencją Zarządu Głównego, przedkładającego syntetyczne opracowanie kol. Jerzego Paprockiego, pt. 80-lecie SITPChem na tle rozwoju nauki i przemysłu chemicznego w Polsce w latach 1927-2007, jest zaprezentowanie licznego merytorycznego udziału członków naszego Stowarzyszenia nie tylko w tworzeniu i budowie przemysłu chemicznego w Polsce w minionych dekadach, ale też w wykazaniu roli naszej Organizacji w prezentowaniu władz resortowych i krajowych nadzwyczaj ważnej problematyki tego działu przemysłu, a także wskazywaniu jego szans i zagrożeń.
Chemia jest fascynującą nauką, a przemysł chemiczny może być źródłem znakomitych sukcesów gospodarczych i rozwoju cywilizacyjnego. Ważnym celem naszego Stowarzyszenia jest jak najszersze upowszechnianie tych oczywistych stwierdzeń po to, aby najlepiej sprzyjać wszechstronnemu dalszemu rozwojowi chemii i przemysłu chemicznego w Polsce.

80 – lecie Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego na tle rozwoju nauki i przemysłu chemicznego w Polsce w latach 1927 – 2007

Tezy do szerszych opracowań

Trudno dokonać oceny powstania i działalności Stowarzyszenia w latach 1927 – 2007 w Polsce, bez przeglądu – nawet bardzo pobieżnego – sfer integralnie związanych, ze Stowarzyszeniem w tych latach, tj. badań i nauk chemicznych oraz przemysłu chemicznego. Dlatego materiał niniejszy opracowany został w trzech częściach:

I. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego
II. Nauki chemiczne, szczególnie związane z przemysłem
III. Przemysł chemiczny

I. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego

1. SITPChem powstałe w 1927 roku nie było pierwszą organizacją grupującą ludzi związanych z profesją chemii. Protoplastami tej społeczności w Polsce były następujące organizacje (w nawiasach lata powstania):

• Fizyczno – Chemiczne Warszawskie Towarzystwo (1767 r.);
• Zainicjowane przez ks. St. Staszica Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1800 r.), z uwzględnieniem nauk chemicznych;
• Towarzystwo Naukowe Krakowskie (1816 r.), z sekcją nauk chemicznych;
• Sekcja Chemiczna przy Oddziale Warszawskim Towarzystwa dla Popierania Przemysłu i Handlu (luty 1888 r.);
• Koło Chemików przy Stowarzyszeniu Techników w Warszawie (styczeń – luty 1909 r.)

2. Za początek organizacyjny obecnego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego (SITPChem) przyjmuje się dzień 28.11.1927 r., kiedy to odbyło się w Warszawie zebranie organizacyjne Związku Inżynierów Chemików – b. Wychowanków Politechniki Warszawskiej. Związek ten w wyniku postanowień, odbytego w 1929 r. w Poznaniu, II Zjazdu Chemików Polskich, 22 lutego 1930 r. przekształcił się w Związek Inżynierów Chemików Rzeczpospolitej Polskiej. Od samego początku w fazie tworzenia Związku, we wszystkich działaniach organizacyjnych, bardzo aktywni byli, poza środowiskiem warszawskim, również inżynierowie – absolwenci Politechniki Lwowskiej.

3. Związek Inżynierów Chemików RP, który w chwili powstania liczył 135 członków, tuż przed wybuchem II wojny światowej (kiedy jego działalność została zawieszona) skupiał już blisko 1000 osób, na ogólną liczbę 2000 inżynierów chemików pracujących w tym czasie w Polsce. Pod względem liczby członków w poszczególnych regionach kraju, największy był okręg warszawski, a w następnej kolejności okręg śląski i lwowski. Ostatni przed wojną Zjazd Związku odbył się w maju 1939 r. w Katowicach.

4. W latach II wojny światowej, w wyniku prześladowań okupantów, formalna działalność Związku w Polsce została zawieszona. Prowadzona była za to na bardzo szeroką skalę działalność szkoleniowa (tajne nauczanie) i sabotażowo–produkcyjna przez indywidualnych członków. Na emigracji, początkowo w Paryżu, a później w Londynie, działało Stowarzyszenie Techników Polskich, z udziałem prawie 50 polskich chemików.

5. Reaktywowanie działalności Stowarzyszenia po II wojnie światowej nastąpiło 23 marca 1946 r. w Gliwicach. Naszej organizacji nadano wówczas nazwę „Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego w Polsce”. Pod koniec 1946 roku Stowarzyszenie liczyło już około 650 członków, najczęściej tych, którzy przeżyli pożogę wojenną i reprezentowali bardzo zniszczony krajowy przemysł chemiczny.

6. Lata od 1946 r. do dzisiaj, to okres początkowo bardzo intensywnego rozwoju Stowarzyszenia (najliczniejszą Organizacją było w 1980 roku – ponad 21 tys. Członków), a w następnych latach stabilizacji i od początku lat 90. stopniowego zmniejszania (1990 r. – 14,8 tys. osób; 1995 r. – 7,2 tys. osób) do 3,6 tys. członków w końcu 2006 roku.
Generalnie, aktywność kół i oddziałów w ostatnich latach wiąże się nierozerwalnie z faktem dalszego funkcjonowania i rozwoju, względnie likwidacji, podmiotów przemysłu chemicznego na danym terenie. I tak np. nadal aktywnie pracują oddziały SITPChem w Gliwicach, Tarnowie, Kędzierzynie-Koźlu czy Gdańsku i w wielu innych miastach, natomiast nastąpiła likwidacja, względnie istnieje realna tego groźba, w takich oddziałach jak np. Skarżysko Kamienna, Skierniewice, Lublin, a nawet Kraków. Zarząd Główny Stowarzyszenia prowadzi stale intensywną działalność w kierunku reaktywowania przynajmniej niektórych zbiorowisk naszych członków.

7. W l949 r. do SITPChem przyłączyło się Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Budowlanego i Przemysłu Mineralnego. Współpraca ta, na zmieniających się w czasie, trwała do 1968 r., kiedy powstało samodzielne SITP Materiałów Budowlanych.

8. Na przestrzeni 80 lat, od początku istnienia, prezesami SITPChem byli m.in.: Bolesław Przedpełski, Błażej Roga, Aleksander Zmaczyński, Adam Kowalski, Maciej Wirowiski, Adam Mazur i Jerzy Kropiwnicki. Funkcje sekretarza generalnego pełnili m.in. Gabriela Gawecka i Bogdan Kurant (wielokrotna kadencja). Aktualnie funkcje Prezesa i Sekretarza Generalnego Zarządu Głównego pełnią odpowiednio kol. kol. prof. dr hab. inż. Jacek Kijeński oraz mgr inż. Anna Czumak Bieniecka.

9. Stowarzyszenie w swej historii nadało 76 osobom tytuły „Honorowego Członka Stowarzyszenia”, w tym aktualnie żyjącym 36 osobom. Czterdziestu Członków Honorowych SITPChem już nie żyje. W tym ostatnim gronie znaleźli się m.in.: Ignacy Mościcki, Eugeniusz Kwiatkowski, Wojciech Świętosławski, Włodzimierz Trzebiatowski, Antoni Radliński i Zbigniew Porczyński.

10. W końcu 2006 r. Stowarzyszenie posiadało 25 oddziałów, w których zgrupowane było 116 kół. W ramach Stowarzyszenia działa 5 komisji oraz 9 ogólnopolskich sekcji.

11. Generalnie, aktywność kół i oddziałów w ostatnich latach wiąże się nierozerwalnie z faktem dalszego funkcjonowania i rozwoju, względnie likwidacji, podmiotów przemysłu chemicznego na danym terenie. I tak np. nadal aktywnie pracują oddziały SITPChem w Gliwicach, Tarnowie, Kędzierzynie, Puławach czy Gdańsku i w wielu innych miastach, natomiast nastąpiła likwidacja, względnie istnieje realna tego groźba, w takich oddziałach jak np. Katowice, Skarżysko Kamienna, Skierniewice, Lublin, a nawet Kraków. Zarząd Główny Stowarzyszenia prowadzi stale intensywną działalność w kierunku reaktywowania przynajmniej niektórych zbiorowisk naszych członków.

11. SITPChem jest właścicielem trzech czasopism naukowo – technicznych: „Chemik”, „Ochrona przed Korozją” i „Przemysł Chemiczny” oraz pełni rolę patrona wobec miesięcznika „Inżynieria i Aparatura Chemiczna”.

II. Nauki chemiczne, w tym szczególnie związane z przemysłem

Nauki chemiczne w Polsce mają wieloletnią tradycję. Powstały i rozwijały się wcześniej niż krajowy przemysł chemiczny. Badania i uzyskane efekty, prowadzone przez tak wybitne postaci jak Maria Skłodowska Curie, Ignacy Łukasiewicz, Karol Olszewski, Wojciech Świętosławski, Jędrzej Śniadecki czy Ignacy Mościcki, stanowią znaczącą pozycję w światowym rozwoju nauk chemicznych, a w określonym stopniu także przemysłu chemicznego.

Plejadę wymienionych badaczy, pracujących głównie na przełomie XIX i XX wieku, z wielkim powodzeniem uzupełnia szeroka lista ich następców pracujących w XX wieku. Ich osiągnięcia, często są wykorzystywane do dzisiaj w sferze badań i przemysłu. Nie sposób wymienić wszystkich, ale za reprezentantów tej grupy można uznać m.in. Osmana Achmatowicza, Stanisława Bretsznajdera, Alicję Dorabialską, Tadeusza Hoblera, Włodzimierza Hubickiego, Wiktora Kemulę, Stanisława Pilata, Dionizego Smoleńskiego, Włodzimierza Trzebiatowskiego, Stefana Weycherta i Józefa Zawadzkiego i wielu innych.

Wymienieni badacze, a także ich liczni uczniowie oraz szereg następnych wybitnych chemików, szczególnie kolejnych pokoleń (przykładowo M. Mąkosza – kataliza przeniesienia międzyfazowego, J. Michalski, M. Mikołajczyk, W. Stec – stereochemia związków fosforo- i siarkoorganicznych, J. Jurczak – synteza organiczna z wykorzystaniem wysokich ciśnień, I. Pollo – Chemia plazmowa, J. Kijeński – kataliza, B. Marciniec – chemia związków krzemu i wielu innych polskich badaczy) przyczyniło się do tego, że obecnie polska chemia, zajmuje znaczące pozycje w rankingach światowych. Osiągnięcia i prace w dziedzinie nauk chemicznych w Polsce są najczęściej cytowane w publikacjach światowych w porównaniu do innych dziedzin wiedzy.

Niektórzy z wymienionych badaczy chemików dawniej i obecnie byli i są równocześnie aktywnymi członkami i działaczami SITPChem, lub współpracującego ze Stowarzyszeniem – Polskiego Towarzystwa Chemicznego.

Naukowe prace badawcze z dziedziny chemii w Polsce, zarówno w latach ubiegłych jak i obecnie, organizacyjnie koncentrowały się głównie w trzech grupach instytucji, a mianowicie:

1. Placówki Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) – utworzonej w 1872 r. – prace szczególnie z okresem przed II wojną światową oraz Polskiej Akademii Nauk (PAN) utworzonej w. 1951 r. – prace w latach powojennych. Do najbardziej znanych obecnie placówek badawczych w tej grupie zaliczyć można:

• Instytut Chemii Organicznej PAN
• Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
• Instytut Chemii Fizycznej PAN

2. Wydziały Chemiczne wyższych uczelni w Polsce, szczególnie Uniwersytetów i Politechnik. Trudno o przeprowadzanie rankingów, tym bardziej że oceny te zmieniają się w czasie. Jako przodujące obecnie można uznać: w pierwszej grupie wydziały chemiczne uniwersytetów w Poznaniu, Toruniu, Warszawie i Lublinie, a w grupie drugiej wydziały chemiczne (niejednokrotnie wraz z inżynierią chemiczną) politechnik w Warszawie, Wrocławiu, Gliwicach i Łodzi.

3. Znaczącą bazą badawczą dla krajowego przemysłu chemicznego w Polsce były i są nadal jednostki badawczo–rozwojowe (JBR) pozostające, szczególnie w latach powojennych, w resorcie grupującym podmioty gospodarcze przemysłowe.

Znaczącą i historycznie pierwszą taką placówką badawczą był, utworzony w 1922 r. przez Ignacego Mościckiego, Chemiczny Instytut Badawczy w Warszawie przekształcony z istniejącej w latach poprzednich Spółki „Metan”.

W latach powojennych, w różnych okresach, funkcjonowało od 20 do 24 placówek badawczych typu „przemysłowych instytutów naukowych”, pracujących na rzecz chemii i przemysłu chemicznego w Polsce. Do największych należy zaliczyć (wg aktualnie obowiązujących nazw):

• Instytut Chemii Przemysłowej w Warszawie
• Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia” w Kędzierzynie-Koźlu
• Instytut Nawozów Sztucznych w Puławach
• Instytut Technologii Nafty w Krakowie
• Instytut Przemysłu Organicznego w Warszawie
• Instytut Chemii Nieorganicznej w Gliwicach
• Instytut Farmaceutyczny w Warszawie
• Instytut Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych „Metalchem” w Toruniu

Wybrane wyniki prac placówek badawczych zgrupowanych we wszystkich trzech wymienionych obszarach organizacyjnych, które znalazły szczególne zastosowanie w przemyśle chemicznym, wymienione zostały w rozdziale III – „Przemysł chemiczny”.

III. Przemysł chemiczny

Przemysł chemiczny w Polsce ma już około dwustuletnią tradycję, a więc sięga swoją genezą wielu dziesiątków lat przed powstaniem SITPChem. W latach tworzenia naszej organizacji, tj. w dekadzie lat dwudziestych ubiegłego wieku był to przemysł grupujący określoną liczbę wytwórni chemicznych, na ogół średniej i małej wielkości. Były to najczęściej podmioty stanowiące własność pojedynczych osób, a tylko niektóre większe stanowiły spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Nieliczne, jak np. odzyskane od byłego zaborcy zakłady w Chorzowie, lub tworzone w tym czasie zakłady azotowe w Mościcach, były całkowitą lub częściową własnością Skarbu Państwa. W latach przedwojennych do przemysłu chemicznego zaliczane były także zakłady przemysłu koksowniczego i gazowniczego, karbidu, sody kalcynowanej, nawozów sztucznych, farb i lakierów, wyrobów chemii gospodarczej, w tym mydeł, krochmalu, potażu i past, oraz cukrowniczego, gorzelnianego i pokrewnych. Przykładowo w 1929 r. wytworzono w Polsce niebagatelne ilości (w tys. ton): kwasu siarkowego – 243, superfosfatów – 304, azotniaku – 163, sody amoniakalnej – 100, sody żrącej – 17, siarczanu amonu – 54 oraz mydła – 37 tys. ton. Krajowy przemysł chemiczny w Polsce znacząco bazował już wtedy na krajowych surowcach. W końcu dekady lat dwudziestych wydobywano w kraju rocznie: ropy naftowej ok. 750 tys. ton (porównawczo wydobycie w Polsce w 2006 r. – 797 tys. ton), soli kamiennej 270 tys. ton, a soli potasowych 340 tys. ton (aktualnie brak wydobycia w Polsce).

W przedwojennej Polsce, w dekadzie lat trzydziestych, istniało już kilka dużych zakładów przemysłu chemicznego; były to m.in. fabryki związków azotowych w Chorzowie, Mościcach i Knurowie, sody kalcynowanej w Krakowie i Inowrocławiu (Mątwy), elektrochemiczne (Ząbkowice), barwników (Boruta, Pabianice, Wola Krzysztoporska), nieorganicznego (Luboń, Toruń, Alwernia, Rudniki, Sosnowiec), fotochemikaliów (Warszawa, Bydgoszcz), farmaceutyków (Warszawa, Poznań, Lwów) i wiele innych. Tuż przed wybuchem II wojny światowej rozpoczęły produkcję, bardzo nowoczesne wówczas, zakłady wybudowane w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) w Sarzynie i Pionkach.

Wg rocznika statystycznego z 1939 roku, w Polsce (stan za rok 1935) zarejestrowane były 4.894 zakłady zaliczone do przemysłu chemicznego (aktualnie jest w Polsce ok. 14 tys.).

Największy rozwój przemysłu chemicznego nastąpił w Polsce po II wojnie światowej. W pierwszych latach głównie odbudowywano ze zniszczeń zakłady istniejące, również zlokalizowane na tzw. Ziemiach Zachodnich, np. Zakłady Azotowe Kędzierzyn. W następnych latach poważnie rozbudowano istniejące, ale też stworzono od podstaw wiele nowych. To ostatnie dotyczy zakładów w Wizowie (kwas siarkowy i cement z anhydrytu a następnie kwas i sole fosforowe), Tarnobrzegu (kopalnie siarki, nawozy, chemikalia), Płocku (petrochemia), Puławach i Włocławku (nawozy azotowe, tworzywa sztuczne, chemikalia), Policach (nieorganika, nawozy kompleksowe), Janikowie (soda kalcynowana, sól warzona), Toruniu (włókna i tworzywa poliestrowe), Grzybowie (dwusiarczek węgla), Olsztynie (opony) i wiele innych.

W okresie tworzenia przemysłu chemicznego w Polsce w latach powojennych, bardzo istotną rolę odegrało opracowanie w roku 1974 „Programu Chemizacji Gospodarki Narodowej” na lata 1976 – 1990, powstałego z inicjatywy chemików polskich (m.in. w ówczesnym Ministerstwie Przemysłu Chemicznego oraz w SITPChem). W miarę szczegółowo opracowany plan działań przewidywał znaczącą rozbudowę przemysłu chemicznego w Polsce z zamiarem osiągnięcia w latach 90. średniego poziomu „chemizacji” kraju wg wskaźników w wysokorozwiniętych krajów europejskich. Program ten był realizowany początkowych latach w dobrym tempie – wybudowano wówczas szereg wytwórni, między innymi wymienionych wcześniej. Znaczącym źródłem zasilania kapitałowego tego programu były zaciągane w szerokim zakresie w tzw. „samospłacie”, kredyty dewizowe w bankach zachodnich (wg filozofii wprowadzonej przez Edwarda Gierka, a realizowanej w szczegółach przez ówczesnego Ministra Handlu Zagranicznego Jerzego Olszewskiego – wcześniej Ministra Przemysłu Chemicznego). Niestety w latach 80. nastąpiło drastyczne ograniczenie tak prowadzonych inwestycji – co istotnie wpłynęło na to, że szereg planowanych wytwórni mających charakter komplementarnych powiązań surowcowo–technologicznych, pozostało bez tego istotnego dla ich funkcjonowania elementu. Przykładowo, nie zrealizowano wtedy planowanej nowej rafinerii ropy na południu Polski, w Blachowni, a w dalszej kolejności, dużej nowej rafinerii w Czechowicach, które wraz z przewidywanymi wytwórniami olefin (w Blachowni Śląskiej i w Tarnowie) radykalnie ograniczyłyby produkcję i umożliwiłyby dalszy rozwój szerokiego asortymentu chemikaliów opartych głównie na etylenie i propylenie. Przykładów braku komplementarności rozwoju naszego przemysłu chemicznego w minionych latach można niestety znaleźć więcej.

Budowa i rozbudowa przemysłu chemicznego w Polsce w latach powojennych opierała się w dużym stopniu na zakupie nowoczesnych światowych technologii (tak dzieje się w wielu nawet bardziej od Polski rozwiniętych krajach). Godne podkreślenia jest jednak to, że wiele nowoczesnych zakładów i wytwórni wybudowaliśmy wg opracowanych w Polsce technologii oraz krajowej dokumentacji. Własne metody produkcji wypracowywane były często w placówkach naukowo – badawczych o których mowa w rozdziale II, a dokumentacja technologiczna opracowywana była w renomowanych krajowych biurach projektów, wśród których ważne miejsce zajmowały m.in. „Bipropkop”, „Prosynchem”, „Biprokwas”, „Biprotwol”, „Biprowis”, „Biprowód.

Szczególne osiągnięcia polskiej myśli technicznej w dziedzinie technologii chemicznej znalazły potwierdzenie w postaci wybudowanych i pracujących w Polsce wytwórni, w tym m.in.:

• Kopalnie siarki metodą odkrywkową z przerobem rudy na siarkę elementarną oraz metodą podziemnego wytopu
• Wytwórnie kwasu siarkowego z anhydrytu oraz z siarki
• Wytwórnie gazu syntezowego, amoniaku i kwasu azotowego
• Wytwórnie kwasu fosforowego metodą termiczną i ekstrakcyjną
• Wytwórnie katalizatorów (o szerokim asortymencie)
• Wytwórnie cykloheksanonu, kaprolaktamu, formaldehydu, bisfenolu, chlorku allilu, politrioksanu, eteru metylo-tert-butylowego i innych półproduktów i produktów organicznych.

O dobrym poziomie technicznym i ekonomicznym opracowanych w Polsce wymienionych technologii świadczy fakt, że wiele z nich było przedmiotem eksportu: licencji, dokumentacji, urządzeń oraz realizacji inwestycji i rozruchu. Usługi takie świadczyli polscy inżynierowie i technicy w wielu krajach, m.in.: w USA, b. ZSRR, w Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, b. Jugosławii, Brazylii, Chinach, Indiach, Korei Południowej. Żadna branża przemysłowa w Polsce nie zrealizowała tak szeroko eksportu myśli technicznej i dostaw urządzeń, jak krajowy potencjał badawczy i wytwórczy związany z chemią i przemysłem chemicznym. Proces ten, aczkolwiek w skromniejszym zakresie, trwa nadal.

W okresie powojennym, najczęściej ze względów ekologicznych, ale niejednokrotnie i ekonomicznych, ograniczono względnie zlikwidowano podstawową produkcję określonych wyrobów, niektóre wytwórnie, a nawet całe zakłady przemysłu chemicznego,. Dotyczyło to m.in. zakładów włókien chemicznych wiskozowych (Tomaszów Mazowiecki, Jelenia Góra, Wrocław, Szczecin, Sochaczew), benzyny syntetycznej w Oświęcimiu, olefin w Blachowni Śląskiej, melaminy w Kedzierzynie, metanolu w Chorzowie (również tam znacząco ograniczono produkcję karbidu), PCW w Oświęcimiu i Tarnowie, krzemu półprzewodnikowego w Tarnowie, sadzy aktywnej w Gliwicach, kwasu siarkowego w Kielcach, Gliwicach i Wizowie, chemikaliów nieorganicznych w Tarnowskich Górach, Sosnowcu i Aniołowie, superfosfatu w Katowicach, supertomasyny w Krakowie, wody utlenionej, sodu metalicznego i nadchloranów w Ząbkowicach, kwasu fosforowego i fluorowodoru w Luboniu i wielu innych. Niejednokrotnie zlikwidowaną produkcję zastępowano importem.

Po 1989 roku, kiedy w Polsce nastąpiły istotne zmiany polityczne i gospodarcze, krajowy przemysł chemiczny znacząco zmienił strukturę właścicielską. Procesy tych zmian były konsekwencją m.in. opracowania i przyjęcia przez władze centralne następujących programów strategicznych:

• „Strategia dla przemysłu chemicznego w Polsce do 2010 r.”, przyjęta przez Radę Ministrów RP w dniu 04.06.2002 r.
• „Strategia restrukturyzacji i prywatyzacji sektora Wielkiej Syntezy Chemicznej”, zaakceptowana przez Radę Ministrów w dniu 12.11.2003 r.
• „Rekomendacja realizacji strategii restrukturyzacji i prywatyzacji sektora WSChem.” przyjęta przez Radę Ministrów dnia 09.11.2004 r.

Wymienione dokumenty były analizowane i opiniowane m.in. przez tzw. „Komisję Trójstronną”, w pracach której brał udział Prezes Zarządu Głównego SITPChem, kol. prof. dr hab. inż. Jacek Kijeński, a pośrednio także inni członkowie naszego Stowarzyszenia, opiniujący program na prośbę związków zawodowych.

W oparciu o te dokumenty, oraz przyjęte poprzednio, podmioty gospodarcze przemysłu chemicznego, które dotychczas były wyłączną własnością Skarbu Państwa, poddane zostały procesowi prywatyzacji, który notabene do 2006 roku nie został jeszcze zakończony, tak jak to przewidywały początkowe założenia. Średnie i duże zakłady przemysłu chemicznego w większości przekształcone zostały w spółki akcyjne, których znaczącym udziałowcem pozostał Skarb Państwa. Jednak w wielu przedsiębiorstwach większościowym właścicielem akcji stały się firmy zagraniczne, niejednokrotnie reprezentujące największe i znane europejskie i światowe koncerny. W wyniku tych procesów, właścicielami – w niektórych przypadkach częściowymi – podmiotów krajowego przemysłu chemicznego, stały się m.in. zagraniczne firmy:

Glaco Welcome (W.Brytania) – farmacja Poznań
Pliva (Chorwacja) – farmacja Kraków
Ivax Corporation (USA) – farmacja Kutno
ICN Pharmaceuticals (USA) – farmacja Rzeszów
Goodyear (USA) – opony Dębica
Michalin (Francja) – opony Olsztyn
Bidgestone Corporation (Japonia) – opony Poznań
Cussons Group Ltd (W. Brytania) – chemia gospodarcza Warszawa
Beiersdorf (Niemcy) – chemia gospodarcza Poznań
Unilever – chemia gospodarcza Bydgoszcz
Henkel (Austria) – chemia gospodarcza Racibórz
Kalon Group (W. Brytania) – farby Cieszyn, Wrocław

Proces prywatyzacji dalszych dużych podmiotów przemysłu chemicznego, szczególnie w Tarnowie, Kędzierzynie-Koźlu, Puławach i Policach, aczkolwiek mocno spowolniony, trwa nadal. Stowarzyszenie niejednokrotnie wyrażało swoje opinie i obiekcje co do sposobu przebiegu niektórych procesów prywatyzacyjnych, również dotyczących wymienionych, ale też i innych zakładów.

Przejęcie udziałów własnościowych w zakładach przemysłu chemicznego przez kapitał zagraniczny wpływało niejednokrotnie na osłabienie aktywności na ich terenie naszego Stowarzyszenia. W wielu jednak zakładach aktywna działalność naszych członków i życzliwe nastawienie nowych kierownictw doprowadziły do skutecznego procesu reaktywizacji działalności SITPChem na ich terenie.

***

Trwające nieprzerwanie od 1945 roku aż do dzisiaj procesy restrukturyzacji i rozwoju przemysłu chemicznego w Polsce doprowadziły do aktualnego jego stanu, który charakteryzują wyniki uzyskane w 2006 roku:

* – dotyczy 11 miesięcy 2006 r.

Do takiej generalnej charakterystyki, należy dodać jeszcze jedną istotną cechę naszego przemysłu chemicznego: jest to w dużym stopniu przemysł tzw. wielkotowarowy, charakteryzujący się produkcją chemikaliów masowych o stosunkowo niskim wkładzie intelektualnym (m.in. nawozy, masowe tworzywa sztuczne, popularne włókna syntetyczne itp.), z dużym niedoborem małotonażowych produktów wysokokwalifikowanych, o znaczącym wkładzie naukowo – badawczym (takich jak wysokosprawne katalizatory, półprodukty dla elektroniki, tworzywa konstrukcyjne lub kompozyty, nowoczesne barwniki, pestycydy, fotochemikalia itp.).

Przytoczone wyżej wielkości, będące aktualną wizytówką krajowego przemysłu chemicznego nie we wszystkich aspektach satysfakcjonują jego załogi (szczególnie skalą i stopniem nowoczesności produkcji). Problemy te były i są przedmiotem licznych działań personelu inżynieryjno–technicznego, niejednokrotnie zgrupowanego w SITPChem. Przykładem takiej działalności są organizowane przez SITPChem., od kilkunastu lat , prawie corocznie, krajowe seminaria poświęcone problematyce restrukturyzacji i rozwoju przemysłu chemicznego w Polsce oraz, opracowane w kilkuletnich odstępach, przez Zarząd Główny SITPChem raporty o stanie i kierunkach niezbędnych zmian w krajowym przemyśle chemicznym. Były one przedkładane najwyższym krajowym władzom politycznym i administracyjnym Polski. Takie działania Stowarzyszenie będzie kontynuować; znalazło to odzwierciedlenie w podjętej w październiku 2006 roku Uchwale XXVIII Walnego Zjazdu Delegatów SITPChem.

Opracował Jerzy PAPROCKI